Nguyễn Xuân Hòa (giới thiệu và dịch)
Mặc dù Anna Andreevna Akhmatova (1889 – 1966) sinh ra ở gần thành phố cảng Odessa, nơi thân phụ của nữ sĩ tương lai lúc bấy giờ là kĩ sư hải quân về hưu, nhưng từ tấm bé Anna đã theo gia đình đến Pavlovsk rồi sau đó về ở Hoàng thôn, một trung tâm văn hóa nổi tiếng gần kinh đô Saint – Petersburg của nước Nga xưa. Nơi đây Anna Akhmatova đã trải qua tuổi ấu thơ cho đến hết thời thiếu nữ.
Tuổi cắp sách đến trường dễ nhạy cảm được trải qua ở nơi trung tâm văn hóa gần chốn kinh kỳ đã sớm để lại một hồn thơ Nga trong tâm tưởng cô bé Anna lúc bấy giờ mới mười một tuổi. Đó là năm Anna Akhmatova bắt đầu làm thơ. Những cảm xúc thơ đầu tiên của tuổi nhỏ, như sau này nữ sĩ kể lại, Anna chịu ảnh hưởng của thơ Derzhavin và Nekrasov trước khi ảnh hưởng thơ Pushkin đến chiếm lĩnh hồn thơ bà. Thơ Anna Akhmatova là tiếng nói riêng đằm thắm, tiếng nói được nén chặt từ con tim chất phác, không dối lừa, tiếng nói giàu sức chứa bên trong. Đỉnh cao trong sáng tác của Anna Akhmatova là “Trường ca không có nhân vật” (1940-1965) được đánh giá là một tác phẩm thi ca triết học tầm cỡ của thế giới. Năm 1962 bà được đề cử trong danh sách xét giải Nobel Văn học. Năm 1964 được tặng giải Etna Taomina của Italia. Năm 1965 được trao bằng Tiến sĩ danh dự của Đại học Oxford. Những tác phẩm chính về thi ca: “Chiều hôm” (1912), “Chuỗi hạt” (1914), “Bầy chim trắng” (1917), trường ca “Bên biển” (1921), “Lời thề” (1941) và cuối đời là tập thơ “ Thời gian trốn chạy” (1965)…
Các tiểu luận của bà chủ yếu viết về cuộc đời và sự nghiệp sáng tác của thi hào Pushkin. Anna Akhmatova đã dịch ra tiếng Nga khá nhiều thơ nước ngoài, đáng kể là bà đã để nhiều tâm sức dịch những áng thơ trữ tình cổ đại Triều Tiên, Trung Quốc, trong đó có bài thơ trường thiên “Ly Tao” của nhà thơ Khuất Nguyên (khoảng năm 340 – 278 trước công nguyên, danh nhân văn hóa được thế giới kỷ niệm năm 1953). Bà được UNESCO lấy tên đặt cho năm 1989 là Năm văn hóa thế giới nhân kỷ niệm 100 năm sinh của bà (1889 – 1989). Thơ bà được dịch ra nhiều thứ tiếng và được dịch nhiều ra thơ Việt.
“Đừng làm nhàu lá thư em…”
Đừng làm nhàu lá thư em, anh nhé
Hãy đọc hết lời em nói trong thư
Em đã chán làm người không quen biết
Làm người dưng nhìn bước anh đi.
Đừng nhìn thế, đừng cau mày giận dữ
Em là của anh, anh vẫn hằng yêu
Em đâu phải là nàng tu sĩ
Cô gái chăn cừu hay công chúa con vua.
Chiếc áo xám ngày thường em mặc
Và đôi giày vẹt gót em đi…
Nhưng vẫn như xưa – vòng tay ôm nóng bỏng
Vẫn nỗi kinh hoàng trong đôi mắt mở to.
Đừng làm nhàu lá thư em, anh nhé
Đừng khóc than về sự dối lừa
Hãy cất đi lá thư em thật kỹ
Tận đáy sâu chiếc tay nải nghèo xơ.
1912
“Hôm nay em không nhận được thư anh gửi…”
Hôm nay em không nhận được thư anh gửi
Anh quên em rồi hay đã đi xa;
Mùa xuân – tiếng cười ánh bạc khúc ngân ca,
Những con tàu đi đung đưa trong vịnh.
Hôm nay em không nhận được thư anh gửi…
Mới đây thôi anh còn ở bên em,
Anh là của em, nồng nàn say đắm
Nhưng đã qua rồi mùa đông tuyết trắng,
Giờ là mùa xuân, nỗi buồn xuân tê tái.
Mới đây thôi anh còn ở bên em…
Em nghe tiếng tơ lòng xao động,
Như nỗi đau hấp hối cứ rung rung
Và trái tim em như muốn vỡ tung,
Em sợ không viết nốt những dòng âu yếm…
1912
Gửi Aleksandr Blok
Anna Akhmatova
Tôi ghé thăm thi sĩ,
Ngày chủ nhật giữa trưa.
Phòng thênh thang im ắng,
Ngoài song giá rét ghê.
Mặt trời hồng đỏ thẫm
Trong khói xám xa mờ…
Chủ nhà ngồi trầm lặng –
Đưa mắt nhìn khách thơ.
Đôi mắt sâu thẳm kia,
Ai nhìn mà không nhớ.
Tôi e dè ngần ngại
Tránh ánh nhìn nhà thơ.
Tôi sẽ còn nhớ mãi
Trưa chủ nhật sương mờ,
Ngôi nhà cao tường xám,
Cửa sông dòng Nheva.
Tháng Giêng 1914
“Chàng dịu hiền, ghen tuông, lo lắng…”
Chàng dịu hiền, ghen tuông, lo lắng
Từng yêu em như ánh nắng đất trời
Để chim trắng khúc ca xưa không hót nữa
Chim ký ức của em, chàng giết mất rồi…
Bước vào phòng chàng nói lúc hoàng hôn:
“Hãy yêu anh, làm thơ, cười vui nhé!”
Một mình em vùi chôn chim nhỏ bé
Phía sau giếng tròn, chôn lấp nỗi đau thương.
Em hứa với chàng rằng em không khóc
Bởi tim em hoá đá đã lâu rồi
Hình như em thấy mọi nơi, mọi lúc
Tiếng chim ký ức đâu đây âu yếm, ngọt ngào…
1914
