(Trích đoạn từ Những chuyện kể từ Serraviti (I racconti del Serraviti). Phần Blues trang 6- 8 )
(Nguyên tác: Reggio di Calabria, settembre 1943)
… Ước gì cô nghe được tiếng đạn pháo từ những khẩu pháo 406 ly của tàu chiến Mỹ đang di chuyển qua eo biển vào đêm 3 tháng 9 năm 1943! Lúc đó tôi chỉ mới mười bốn tuổi. Tôi đang ở trên cao nguyên Aia del Prato, cách làng Serraviti ba cây số, tại nhà máy của Compare Limìtri Tripodi, một người đàn ông người địa phương làm nghề nông đã kết hôn với một người chị họ xa của cha tôi.
Tên Limìtri là gì? Xin lỗi, bác sĩ, tôi nói bằng tiếng địa phương… nghĩa là “Demetrio”.
Chúng tôi xay lúa mì trong bí mật. Có một lượng tồn đọng; lực lượng dân quân phát xít đã biến mất trên đường phố sau ngày 25 tháng 7. Họ đã bỏ áo chemise đen, bỏ mũ fez, bỏ băng đạn, bỏ huy hiệu, bỏ cả thắt lưng! Tuy nhiên, lực lượng Carabinieri Hoàng gia vẫn cảnh giác; họ lùng sục khắp các làng mạc và các vùng nông thôn, tịch thu lúa mì. Có bánh mì được phát theo tem phiếu; ở Reggio, nhiều người ăn (một loại bánh mì) ở quán ăn từ thiện địa phương gọi là “O’ caddaru”, nhưng gia đình tôi thì chưa đến nỗi nào. Bánh mì, mì ống hay rượu vang thì vẫn còn nhiều.
Như tôi đã kể với cô, ngay sau thế chiến, năm 1919, cha tôi đã sang Mỹ cùng các anh em trai, và ba năm sau họ đều trở về và mang theo khá nhiều đô la. Mỗi người đều mua một ít đất và cha tôi đã mua từ Bá tước Filocamo (người chỉ muốn ở lại Naples để chơi bài ở các câu lạc bộ quý tộc và thường bị thua nên làm mất nhiều tiền, ông cũng giống như tổ tiên mình, bị các nông dân lừa đảo ở Reggio) hai mươi bốn mẫu đất anh để trồng ô liu và đất canh tác ở Piano delle Ginestre với ngôi nhà lớn ở Castagneto và một vườn nho xinh đẹp ở Lianàri di Motta San Giovanni.
– Hai mươi bốn mẫu Anh bằng bao nhiêu hả? Tôi sẽ nói ngay!
Ở địa phương của chúng tôi, nó rộng khoảng mười hecta! Mười hecta tuyệt đẹp. Nếu nhìn từ thung lũng Serraviti, cô có thể thấy những cây ô liu cổ thụ hàng thế kỷ đứng sừng sững trên sườn núi. Ba người dang tay vẫn chưa đủ sức ôm trọn một thân cây. Trông chúng giống như những vị thần Titan trong thần thoại Hy Lạp. Mỗi cây ô liu được trồng cách nhau mười mét, và trong một năm thuận lợi, người ta có thể thu hoạch tới hai tạ ô liu từ mỗi cây.
Có hơn tám trăm cây ô liu. Làm phép tính thì cũng dễ thôi. Trên mười hecta đất này, mỗi năm bạn sản xuất được từ một trăm năm mươi đến ba trăm tạ dầu ô liu và một trăm năm mươi tạ lúa mì! Và một vườn nho nơi có thể sản xuất ra hai nghìn lít rượu vang hảo hạng.
Có bao nhiêu thùng rượu trong hầm!
Có nhiều gia đình sống nhờ làm việc cho cha tôi! Họ rất vui khi được làm việc cho chúng tôi vì cha tôi trả lương đúng hạn vào cuối tuần và mẹ tôi luôn chuẩn bị một bữa ăn nóng hổi cho họ vào giờ ăn trưa, cho họ uống rượu vang và ăn tại bàn, dưới giàn hoa cạnh mái hiên.
Và cô có biết cha mẹ tôi được họ gọi là gì không? Don Filippo và Donna Paolina. Những người dân làng khác được gọi là “Zì” hoặc “Zà”, “Chú” hoặc “Dì”, cô có biết không? Theo phong tục ở vùng này khi người ta gọi ai đó là “Don” hoặc “Donna” là họ rất tôn trọng người đó!
Nhưng còn hơn cả cái danh hiệu quý tộc! Cha mẹ tôi đều là người cao quý cả về tinh thần lẫn hành vi! Những địa chủ khác (dĩ nhiên không phải là tất cả!) ở Thung lũng Serraviti – các quý tộc, bá tước, nam tước, lãnh chúa… Trời ơi, chết tiệt bọn họ! – bắt nông dân làm khạc ra máu để lấy được vài đồng lire, và khi mọi việc suôn sẻ, họ cho nông dân một ít bánh mì mốc và vài quả ô liu để ăn, còn uống thì họ chỉ uống nước từ chiếc bình nhỏ, tiếng địa phương gọi là “du bumbuleddhu” – nếu họ có mang theo – còn nếu không thì… uống nước từ bồn nước tưới cây (gebbia!)
A, mà tôi bị lạc đề rồi… Tôi đang kể cho cô nghe về đêm hôm đó ở nhà máy xay… tiếng đạn pháo của tàu chiến Mỹ rít lên trên đầu chúng tôi. Ngày hôm sau, quân đội Mỹ sẽ đổ bộ lên bãi biển San Gregorio và San Leo. Bác tôi, Limitri, người đã chiến đấu cùng cha tôi trong cuộc đệ nhất thế chiến, vẫn bình tĩnh.
“Cháu đừng quá lo sợ! Nếu chúng ta nghe thấy tiếng đạn vèo vèo trên đầu, nghĩa là nó sẽ rơi ở rất xa,” ông nói với tôi. Đêm đó, chúng tôi xay được một tạ rưỡi lúa mì. Tôi chất hai bao bột mì lên con la và lên đường để về nhà. Cha tôi rất vui vì tôi. Năm mười bốn tuổi, tôi đã giúp cha nhiều hơn bất kỳ người lớn nào. Tôi là anh cả trong gia đình và đang chờ chiến tranh kết thúc để tiếp tục cuộc sống. Tôi đã học ở Reggio. Tôi yêu thích việc học. Cha tôi muốn tôi và hai em trai, Vittorio và Ferdinando, được học đàng hoàng để trở thành giáo viên, nhân viên văn phòng hoặc bác sĩ. Ông biết rằng đất đai cung cấp lương thực, nhưng ông cũng biết rằng thời thế sắp thay đổi và việc học có thể mang lại cho chúng tôi một đời sống sung túc hơn.
Số phận (hay Vận may… hay May mắn… hay Định mệnh… hay bất cứ cái tên nào bạn gọi) lại quyết định thay tôi. Cái chết cứ đi bên cạnh tôi. Tôi không thích nó, tôi không muốn nó, tôi không phải là người tìm kiếm nó, nhưng trong suốt mười hai năm dài đằng đẵng, Góa Phụ đen hay Thần Chết luôn là bạn đồng hành của tôi.
(Bản dịch tiếng Việt của Trương Văn Dân từ nguyên tác tiếng Ý)
Nguyên tác tiếng Ý:
Filippo Ambroggio, Reggio di Calabria, settembre 1943.
…Dovevi sentire come fischiavano i proiettili dei cannoni da 406 millimetri delle navi americane che navigavano sullo Stretto la notte del 3 settembre del ’43! Avevo quattordici anni. Era sul pianoro all’Aia del Prato, a tre chilometri da Serraviti, al mulino di compare Limìtri Tripodi, un bagalariòto3 che si era sposato con una lontana cugina di mio padre.
Che nome è Limìtri? Scusami dottoressa, ho parlato in dialetto … significa “Demetrio”.
Macinavamo il grano di nascosto. C’era l’ammasso, i militi fascisti dopo il 25 luglio erano scomparsi dalla circolazione. Via le camicie nere, via i fez, via le bandoliere, via i distintivi, via i cinturoni! I carabinieri reali però erano all’erta, ancora giravano nei paesi, nelle campagne e sequestravano il grano. C’era il pane con la tessera, a Reggio tanta gente mangiava “O’ caddaru”4 ma noi, nella mia famiglia, non ce la passavamo male. Il pane, la pasta e il vino non mancavano. Come ti ho già detto, dottoressa, mio padre, subito dopo la Grande Guerra, nel ’19, se ne andò in America con i suoi fratelli e dopo tre anni ritornarono carichi di dollari. Ognuno di loro comprò dei terreni e mio padre comprò dal conte Filocamo (che aveva per unico suo impegno quello di starsene a Napoli a perdere soldi giocando a carte nei circoli dei nobili e, come i suoi avi, di farsi fregare a Reggio dai suoi fattori) venti quattronate di uliveto e seminativo al Piano delle 3abitante di Bagaladi 4mensa dei poveri 5 Ginestre con questa bella casa qui a Castagneto e una bella vigna a Lianàri di Motta San Giovanni.
– A quanto corrispondono venti quattronate? Te lo dico subito, dottoressa!
Dalle nostre parti sono più o meno dieci ettari! Dieci ettari meravigliosi. Se guardavi dal fondovalle del Serraviti potevi vedere gli ulivi secolari che si stagliavano maestosi sul crinale. Per abbracciare un tronco non bastavano tre uomini. Sembravano i Titani della mitologia greca. Ogni ulivo era piantato a dieci metri dall’altro e, nell’annata di carica, da ogni pianta riuscivi a raccogliere anche due quintali di olive. C’erano più di ottocento ulivi. Il conto è presto fatto. Su qui dieci ettari di terreno ogni anno ci producevi oltre dai centocinquanta ai trecento quintali di olio e centocinquanta quintali di grano! E una vigna dove producevi duemila litri di ottimo vino. Che botti c’erano in cantina! Ne vivevano di famiglie lavorando per mio padre! Erano contenti di lavorare per noi perché mio padre li pagava puntualmente a fine settimana e mia madre preparava per loro sempre il pasto caldo a pranzo, bevevano il vino e li faceva mangiare a tavola, sotto il pergolato.
E sai come venivano chiamati i miei genitori? Don Filippo e Donna Paolina. Gli altri compaesani venivano chiamati “Zì” o “Zà”, “Zio” o “Zia”, capisci? Rivolgersi a una persona chiamandola “Don” o “Donna” era un costume di grande rispetto!
Altro che titolo nobiliare! I miei genitori erano nobili nell’animo e nel comportamento! 6 Gli altri proprietari (non tutti, per carità!) della Vallata del Serraviti – i nobili, i conti, i baroni, gli gnuri… Dio li maledica! – facevano sputare il sangue ai contadini per due lire e quando andava bene davano loro da mangiare un po’ di pane ammuffito e due olive e per bere, bevevano solo l’acqua “du “bumbuleddhu5” – se se lo portavano dietro – altrimenti, … acqua di gebbia6!
Mi sono perso… sto divagando… ti stavo raccontando di quella notte al mulino … i proiettili delle navi da guerra americane fischiavano sopra di noi. L’indomani sarebbero sbarcati sulla spiaggia di San Gregorio e di San Leo. Compare Limitri, che aveva combattuto nella prima guerra insieme a mio padre, era tranquillo.
“Non ti spaventare, comparello! Se sentiamo i proiettili che fischiano sopra di noi vuol dire che cadranno lontani” mi disse. Quella notte macinammo un quintale e mezzo di grano. Caricai due sacchi di farina sulla mula e me ne tornai a casa. Mio padre era contento di me. A quattordici anni lo aiutavo più di un adulto. Ero il più grande dei fratelli e aspettavo la fine della guerra per riprendere la mia vita. Studiavo già a Reggio. Mi piaceva studiare. Mio padre voleva che sia io che i miei due fratelli, Vittorio e Ferdinando, studiassimo per diventare maestri di scuola oppure impiegati o medici. Sapeva bene che la terra dava da mangiare ma sapeva anche che i tempi stavano per cambiare e che lo studio avrebbe potuto darti un altro benessere.
5orcioletto 6vasca di irrigazione
Il Destino (o la Fortuna… la Sorte … il Fato… decidi tu come chiamarlo) invece decise per me. La Morte mi camminava accanto. Non mi piaceva, non volevo, non ero io a cercarla ma per dodici lunghi anni la Comare Nera, la Grande Mietitrice è stata la mia compagna.
