(Về tập thơ “Thập thững phố” của tác giả Nguyễn Thị Mỹ Oanh)
(Nhà văn – dịch giả Kiều Bích Hậu)

Tôi muốn pha một ly cà phê thật lạnh, chọn một góc cô đơn, chẳng ai chạm được vào mình, và nhẹ nhàng mở tập thơ của Mỹ Oanh ra đọc, để đau, lặng lẽ rơi nước mắt đồng cảm, để buồn tiếc nuối, và dè dặt hy vọng cùng người…

“Lũ ta lớn từ bờ tre, gốc rạ
Sớm trải đời, sớm chịu bão giông
Hôm nay lái xe sang dạo phố
Gặp bờ tre – hồn thả thinh không…”

Một đoạn thơ mở ra cả một cánh đồng ký ức. Với bất kỳ ai thuộc thế hệ 6X, 7X, 8X – những người đã từng lớn lên cùng khói rơm, bờ tre, nỗi nghèo mà thanh sạch – bốn câu thơ này chạm thẳng vào tim, một cách rất lặng lẽ, rất “thập thững”, như tên tập thơ của Nguyễn Thị Mỹ Oanh. Cái hay của thơ Oanh là ở đó: nhẹ như gió thoảng, mà sâu như rễ nhãn cổ xuyên qua lớp đất phù sa.

Trong “Thập thững phố”, Mỹ Oanh không ồn ào tuyên bố mình là ai, không cố gắng phô diễn kỹ thuật ngôn từ. Nhưng càng đọc, càng ngẫm, ta càng nhận ra sự tinh tế, từng trải và khả năng “gom nắng sưởi ngàn xanh” – tức là chắt lọc những tia sáng bé nhỏ nhất của đời thường để sưởi ấm một khoảng trời tưởng chừng mệt mỏi, lạnh tanh. Chính những điều tưởng như vụn vặt – một cơn gió ký ức, một bóng mẹ khuất xa, một chút thinh không nơi phố thị – đã làm nên một tập thơ có chiều sâu chiêm nghiệm và lấp lánh trí tuệ.

Một đêm trắng, một hao gầy
Ngẫm ra tóc nợ xanh mây một mùa

Câu thơ giản dị mà thấm. Thơ Mỹ Oanh có vẻ đẹp ngôn ngữ rất riêng: không phải ở sự hoa mỹ, mà ở cách chọn chữ vừa đủ để gợi, để mở. “Tóc nợ xanh mây” – một hình ảnh vừa trừu tượng vừa rất thực. Một đời người được gói trong một câu thơ: thức trắng, hao gầy, tiếc nuối và rồi vỡ lẽ rằng cái đẹp thanh xuân cũng chỉ là một mùa – vay mượn từ trời đất rồi trả lại trong lặng lẽ.

Thơ Oanh mang đậm chất thiền – nhưng không phải là cách thiền khô khốc của giáo lý, mà là thứ thiền sống động của người đã “va đời”, đã đủ cay đắng để biết mỉm cười. Như một người bạn tâm giao, thơ Oanh rủ rỉ tâm tình bằng trải nghiệm thực, buồn vui thực và sự thấu hiểu, sẻ chia tình người, tình đời. Những câu như:

Một giây sân hận hơn thua
Tỉnh ra một tấn trò đùa mà thôi

…như lời cảnh tỉnh nhẹ nhàng, mà cũng như một bài học lớn. Đó không chỉ là thơ – đó là sự thức ngộ, là ngôn ngữ của người từng nếm đủ ngọt đắng, giờ chắt ra từng giọt minh triết để nhắn gửi lại.

Có lẽ hiếm có ai miêu tả sự ra đi bất ngờ, xót xa của một người mẹ nông dân vĩ đại và diễn tả nỗi đau mất mẹ của một đàn con thơ nghèo nheo nhóc bằng những hình ảnh đẹp đến vậy mà đau đến thế. Trong cả bài thơ, Oanh không cần một chữ nào nhắc đến cái chết, chỉ là:

Chiều nay
Mẹ nằm ôm ruộng
Nước hôn má mẹ
Bùn thơm dưỡng mặt
Nhánh mạ non
Phất phơ thay tay con
Ve vuốt
Bờ mi

Trong nỗi đau tột cùng ấy, Oanh không để ai khóc, nhưng nước mắt người đọc cứ thế chảy ngược vào lòng. Người mẹ nằm lại giữa đất, mà như đang hóa thân, hòa vào dòng sống, được ru bởi nhánh mạ, được ve vuốt bởi thiên nhiên – như chính những gì mẹ từng trao cho con cả một đời lam lũ. Cái đau ở đây không gào thét, mà lặng như phù sa – nhưng ai từng mất mẹ sẽ hiểu nỗi đau ấy lớn chừng nào.

Tập thơ “Thập thững phố” đã vượt qua khuôn mẫu hành trình của những cảm xúc riêng. Nó thực sự là một cuộc đối thoại với chính cuộc đời – khi người viết đối diện chính mình, đối diện những khúc quanh, những vỡ vụn, và cả những ngọt ngào vụt qua. Nỗi buồn trong thơ Oanh không làm ta tuyệt vọng, mà làm ta thấy mình người hơn, sâu hơn, giàu chất sống hơn.

Bạc đầu vẫn bưng mặt khóc
Bởi bao cay đắng đẳng đeo
Va đời buộc phải khô khốc
Cò ơi, lội suối trèo đèo…

Có những đoạn thơ khiến ta thấy mình trong đó – một mình giữa dòng đời, nhặt nhạnh từng nốt nhạc, từng hơi thở, từng lần vấp ngã. Đó là lúc thơ không còn là “thơ” – mà trở thành bạn đồng hành, thành gương soi, thành hơi ấm, thành người thầy mãi mãi.

Tận cùng của nỗi đau
Là nín thinh, bình thản
Tận cùng của nỗi sầu
Một mình câm lặng hát

Trải nghiệm và chiêm nghiệm bằng lòng trắc ẩn, Mỹ Oanh không sợ nỗi buồn. Đêm đêm, chị nhìn lại, chị cảm nhận được tất cả những chông chênh, chập chững, những chênh vênh, khó nhọc, những bước thấp bước cao thất thểu, chậm chạp, xiêu vẹo, dò dẫm, những nỗi lo bước hụt. Chị ngắm được tất cả tâm trạng thấp thỏm, tội nghiệp của chị, của những người phụ nữ thời áp lực. Chị đi qua nó, nhìn thẳng vào nó, đặt nó vào thơ, tưởng niệm những gì đã mất, và để lại cho người đọc chút ánh sáng dịu dàng sau tất cả. Tận cùng nỗi đau là sự im lặng bình thản – không oán trách, không vùng vẫy, không gục ngã. Đó là trạng thái thiền – hay nói cách khác: đó là chốn trở về của tâm hồn đã đi qua phong ba.

Không có nhiều tập thơ làm cho người đọc muốn gặp tác giả. Cô độc với tập thơ Oanh, tôi ngỡ ngồi cạnh tác giả, lặng im nghe chị kể chuyện, đắm chìm vào những dòng thơ nối nhau chảy miên man, nối kết tâm hồn với tâm hồn. “Thập thững phố” đã làm được điều đó, cho tôi “gặp” được Mỹ Oanh, rung cảm thực sự với từng nỗi nông sâu của một hồn thơ dung dị, nhân hậu gửi gắm những suy ngẫm, triết lý sâu sắc. Nó khiến ta muốn tin vào cái đẹp của lời thơ, của con người, của ký ức và tình người trong một thời đại đang quá vội vã.

Và hai ta cứ tự xa
Như chưa từng những ngọc ngà bên nhau
Tâm can thăm thẳm vùng đau
Kiếp này thế, biết kiếp sau thế nào

Một nỗi buồn đẹp. Đẹp như một cánh hoa khô còn giữ nguyên hương. Đẹp như một cuộc tình lỡ nhưng không tiếc nuối, chỉ còn lại biết ơn vì đã từng có nhau. Cái đẹp đó, chính là tinh chất của thơ Nguyễn Thị Mỹ Oanh – chắt ra từ đời sống, gom lại từ nắng, để sưởi ấm những tâm hồn đồng điệu, sưởi ấm mãi ngàn xanh.