Lê Thị Thùy Vinh
Trường ĐHSP Hà Nội 2
45 thi phẩm trong “Bài hát ngày trở về” của nhà thơ Bình Nguyên Trang là 45 giai điệu của tuổi thanh xuân, giai điệu từ sâu thẳm con tim và cõi nhớ của “những sự kiện trong tâm hồn tuổi hoa niên”. Trong mạch cảm xúc của ngày trở về, Bình Nguyên Trang luôn dành cho tâm hồn của mình một khúc ca về mẹ. Mẹ là nguồn cội của cuộc sống, mẹ luôn hiện diện và trở đi trở lại trong không gian sống của chúng ta. Mẹ “vun bồi một sự giàu có đích thực cho tâm hồn”.
11 thi phẩm/45 thi phẩm có sự xuất hiện hình ảnh về người mẹ. Mẹ có thể là đối tượng trữ tình trực tiếp (Mẹ, Vu lan, Bà mẹ Tây Nguyên, Chiều mưa nhớ mẹ, Gửi mẹ, Tha thứ cho con, mẹ…) cũng có khi chỉ là hình ảnh trong tâm thức gắn với tuổi thơ con (Đi qua đời con, Tháng Tư hoài niệm, Khúc hát ngày ra đi…). Tuy nhiên dù hình ảnh ấy chỉ thoáng qua hay rất cụ thể thì vẫn là “điểm tựa” trong “ngày trở về” của Bình Nguyên Trang.
Thơ Bình Nguyên Trang khi viết về mẹ dung dị, xúc cảm đến chứa chan:
Mẹ là gì mẹ ơi
Mẹ là mênh mông trời
Mẹ là bao la đất
…
Dẫu gió mưa tơi bời
Dẫu khổ đau dập vùi
Dẫu cuồng phong tình người
Dịu lòng khi có mẹ
Mẹ là gì mẹ ơi
(Trích “Mẹ”)
Nhà thơ thốt lên một câu hỏi về mẹ và tự trả lời mình. Trời và đất những thực thể to lớn nhất đối với con người đã được so sánh với mẹ và tình mẹ. Những hiện tượng tự nhiên và xã hội như gió mưa, khổ đau, cuồng phong cũng được đưa ra để đối chiếu trong thế tương liên với mẹ, để rồi chị phải khẳng định mẹ chính là sự sống và tình yêu (thế gian này không mất/ thế gian này bớt lạnh/thế gian rồi hồi sinh).
Trong hoài niệm của ngày trở về, hình ảnh mẹ hiện lên thật yên bình:
Mắt mẹ yên lành như tiếng mùa thu
(Trích Gửi mẹ)
Hình ảnh so sánh thực sự khiến người đọc phải tĩnh lại để ngẫm thật sâu. Tiếng mùa thu bình yên, lắng đọng như đôi mắt mẹ cứ yên lành qua tháng năm. So sánh tưởng như khập khiễng vì đôi mắt là thị giác cớ sao lại đem đối chiếu với tiếng mùa thu là thính giác, ấy thế mà lại đúng và hợp tình.
Ở một giai điệu khác, Bình Nguyên Trang lại viết:
Mẹ ngồi như Phật trước thềm
Tóc lẫn vào trong mây trắng
Nụ cười mến thương móm mém
Hoa vô ưu nở cuối trời
Mẹ nhìn mùa thu trước ngõ
Lá vàng đếm tuổi rơi rơi
Chút buồn như sương giấu vội
Trong khăn áo bạc một đời
(Trích Vu lan)
Hình ảnh người mẹ thật đẹp, mẹ như Phật của đời con. Mẹ được nhà thơ miêu tả trong thế song hành cùng thiên nhiên. Làn tóc hòa lẫn trong mây; nụ cười dù móm mém nhưng vẫn như hoa vô ưu thấu hiểu và thanh tĩnh. Nhìn mùa thu và năm tháng đi qua trong lá vàng, lá vàng rụng, mỗi tuổi trôi qua, nét buồn như sương hao gầy, mẹ giấu trong những nỗi niềm của “khăn áo bạc một đời”.
Dường như, tuổi thanh xuân của Bình Nguyên Trang không khi nào thiếu bóng dáng của người mẹ. Mẹ trong ngôi nhà mùa xuân “Trong giây lát mẹ dường như trẻ lại/ Khi mẹ đứng trước thềm nhà gió thổi tung mái tóc”, mẹ trong những mùa thu đi qua đời con “Ngồi với mùa thu con đợi mẹ về”, mẹ trong hoài niệm của tháng Tư khi “hoài thai ta giữa mùa hoa rất đỏ” hay trong khúc hát của những ngày con ra đi
Trên đường xa giấc mơ nào cũng mỏi
Con chênh vênh trên đôi cánh con tàu
Mẹ cứ ngồi cạn những mùa ngâu
Và năm tháng phủ rêu lên thềm cũ
Đứa con đi tìm những giấc mơ, có lúc chênh vênh, có lúc giông bão, còn mẹ luôn là nơi bình yên để con tìm về. Tứ thơ “ngồi cạn những mùa ngâu” kì thực khá đặc biệt. Dùng kết hợp từ ngồi cạn vừa đối lập với cái thế chênh vênh của con ở câu trước, lại vừa tương hợp với những mùa ngâu. Điều đó cho thấy rằng dù năm tháng dầu dãi (mùa ngâu đi qua) nhưng mẹ vẫn ngồi cô độc trong ngôi nhà nhỏ – ngồi cạn mặc năm tháng.
Người con trong thơ Bình Nguyên Trang dường như không khi nào không thổn thức vì nhớ mẹ, thương mẹ, vì thế những hình ảnh thơ về mẹ luôn dung dị, dễ hiểu, lời thơ cũng vì thế mà chẳng cần cầu kì nhưng thấm đẫm tâm can.
Bỗng nhiên những đợt rét
Thổi tái tê lòng ngươi
Chiều cuối năm nhớ mẹ
Khói bếp bay lên trời
(Trích “Chiều cuối năm”)
Mẹ lái con đò vớt cánh bèo nổi lênh
Nghe thấm thía lời khẩn cầu con gái
Ngôi nhà nhỏ qua tháng năm dầu dãi
Sang mùa mưa thương mẹ trắng đầu
(Trích “Gửi mẹ”)
Thơ về mẹ trong “Bài hát ngày trở về” của Bình Nguyên Trang đã đưa chúng ta trở về với những xúc cảm đích thực của tâm hồn. Mẹ chính là một miền nhớ của nhà thơ, miền nhớ của tuổi thanh xuân, của những năm tháng đã qua. Thơ về mẹ là giai điệu của niềm yêu thương, sự xúc động trong “con nước ngàn năm đập nhịp vơi đầy”.
Gió đời người nghiêng ngả lời ru
Ta đã lớn bởi mẹ già tóc trắng
(Trích “Bài hát ngày trở về”)
Và dù
Con đi không làm quan
Con về không mũ áo
Thì
Con mãi là sơ sinh
Trong vòng tay của mẹ
(Trích “Chiều cuối năm”)
