Vài nét về tác giả:
Nguyễn Anh Tuấn sinh năm 1993 tại huyện Bố Trạch, Quảng Bình (cũ). Hiện anh đang công tác tại Ban Quản lý Vườn Quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng, tỉnh Quảng Trị. Anh là hội viên Hội văn học Nghệ thuật tỉnh Quảng Bình (cũ). Anh có truyện ngắn đăng trên Tạp chí Văn nghệ quân đội; Báo Văn nghệ; Tạp chí Sông Hương; Tạp chí Văn nghệ Tp. Hồ Chí Minh; …
Giải thưởng:
– Giải Khuyến khích Cuộc thi viết “Rừng là cuộc sống của tôi” do Tổng cục Lâm nghiệp phối hợp với Báo Nông nghiệp Việt Nam tổ chức năm 2020.
– Giải Nhất cuộc thi viết “Tết Đoàn viên” do Báo điện tử Dân Việt (Trung ương Hội Nông dân Việt Nam) tổ chức năm 2023.
– Giải Khuyến khích cuộc thi “Sáng tác truyện ngắn năm 2024” do Diễn đàn Nhịp cầu Văn chương kết hợp với Trung tâm Tôn vinh văn hóa đọc tổ chức năm 2024.
– Giải B “Cuộc vận động sáng tác văn học-nghệ thuật kỷ niệm 420 năm hình thành tỉnh Quảng Bình (1604-2024), 75 năm Ngày Quảng Bình quật khởi (15/7/1949-15/7/2024) và 35 năm Ngày tái lập tỉnh (01/7/1989-01/7/2024)” do UBND tỉnh Quảng Bình tổ chức năm 2024.
– Giải Khuyến khích “Truyện ngắn Sông Hương” do Tạp chí Văn nghệ Sông Hương, TP Huế tổ chức năm 2024.
– Giải Nhì Cuộc thi “Thơ, Truyện ngắn tỉnh Bình Định năm 2024 – 2025”do Hội Văn học nghệ thuật tỉnh Bình Định tổ chức.
– Giải C Cuộc vận động sáng tác truyện ngắn và ký với chủ đề “Công an nhân dân – 80 năm xây dựng, chiến đấu và trưởng thành” do Bộ Công an tổ chức.
Xin giới thiệu cùng độc giả một truyện ngắn tiêu biểu của tác giả Nguyễn Anh Tuấn:
Người thanh niên da vàng trong ngõ Compoint
“Thưa các ngài, các ngài hãy tin rằng, chính người thanh niên mảnh khảnh và đầy sức sống này có thể là người sẽ đặt cây thập tự cáo chung lên nền thống trị của chúng ta ở Đông Dương.” – Paul Arnoux.[1]
1.
Một đêm muộn giữa năm 1921, tại khu trọ nghèo trong căn ngõ Compoint thuộc Quận 17, giữa lòng thủ đô Paris của nước Pháp, Lucas Martin – chủ nhà trọ cáu kỉnh bật dậy khỏi giường vì bị đánh thức trong cơn mơ màng. Mắt nhắm mắt nhở, ông uể oải bước ra cửa để xem người quấy rầy mình là ai.
– Chào ông!
Vị khách lạ mặt cất lời khi cánh cửa ọp ẹp mở ra. Một người thanh niên Á Đông, mảnh khảnh trong chiếc áo khoác đen cũ sờn với chiếc quần âu xám cũng chẳng khá khẩm hơn. Hành lý anh ta mang theo chỉ là một chiếc vali màu hạt dẻ với số đồ đạc cá nhân cũng khiêm tốn như chính kích cỡ của chiếc vali đựng chúng.
– Ông cần thuê trọ à?
– Vâng! Tôi được bạn giới thiệu đến đây.
Vị khách đáp bằng một giọng Pháp không khác người bản xứ. Khác hẳn với cách phát âm của những người Á Đông mà ông Lucas từng gặp. Chậm và ngắt mạch liên tục.
– Ông tên là gì?
– Ông cứ gọi tôi là Nguyễn!
– Ông là người Trung Quốc à?
Vị khách lắc đầu:
– Không! Tôi là người An Nam.
Lucas cau mày:
– Khác quái gì nhau đâu?
Lucas định nói thêm “cũng là giống người mũi tẹt, thấp bé” nhưng sực nhớ ra, khu nhà trọ tồi tàn của mình đã vắng khách mấy tháng nay, dù đã giảm giá thuê hết mức. Nếu không kiểm soát được cái miệng vô duyên sặc mùi Bordeaux chua nồng, ông ta sẽ để tuột mất vị khách hiếm hoi trước mặt. Quả đúng như vậy, vị khách xưng tên là “Nguyễn” tỏ ra không hài lòng với câu nói của ông chủ nhà. Dẫu vậy, anh ta vẫn đáp lại bằng sự điềm đạm và từ tốn:
– Không! Người Trung Quốc là người Trung Quốc, người An Nam là người An Nam. Sao có thể như nhau được. Cũng giống như ông là người Pháp. Dù ông có nước da trắng và chiếc mũi cao như những người Đức thì ông vẫn là người Pháp chứ không thể nói ông là người Đức được.
Lucas cứng họng, đặc biệt khi nghe đến người Đức, kẻ thù không đội trời chung của người Pháp trong thế chiến vừa qua. Những kẻ đã khắc vào tái tim Lucas một vết thương mãi mãi không thể chữa lành. Ông ta bèn chuyển sang vấn đề tiền nong và các điều kiện đi kèm.
– Ông cứ yên tâm! – Nguyễn nhận lấy chìa khóa và nói – Tôi hứa sẽ không để thiếu của ông dù chỉ một xu tiền phòng.
Cánh cửa phòng đóng lại ngay sau đó. Lucas ngớ người trước vẻ bí hiểm của vị khách mới đến. Nhưng rồi, cái ngáp dài đẩy ông lên giường và trở lại giấc ngủ, mặc cho những tiếng ngáy khò khò vẫn vang lên đều đều như tiếng đầu máy xe lửa từ bà Jammaul – người vợ già của ông.
2.
Mấy ngày sau, có thêm hai người đến thuê trọ. Một gã lớn tuổi tên là Bogy Durand đến từ Marseille, làm thợ máy, nát rượu và gần như lúc nào cũng say xỉn mỗi khi về phòng. Người còn lại là một thanh niên thấp lùn, vạm vỡ có tên Mustapha Boutadjine, con của một người lính Pháp với một người đàn bà Algeria. Anh ta làm thợ làm bánh, người lúc nào cũng dính đầy bột mì trên bộ áo quần cũ nhàu, được cái hiền lành và biết điều hơn gã Bogy.
Phòng của ba người khách đều ở tầng hai, từ cầu thang theo thứ tự là Bogy, Mustapha và Nguyễn. Tiếng ồn của tầng trên cũng giảm dần theo thứ tự ấy khi đêm xuống. Phòng của Bogy luôn ồn ào với đủ mọi tạp âm của một kẻ bê tha. Tiếng đồ đạc lục đục, tiếng bước chân ầm ầm, tiếng chửi rủa tục tĩu, tiếng hát nghêu ngao mỗi khi say mèm, lâu lâu lại có thêm tiếng rên rỉ của một ả gái làm tiền nào đó. Nếu không phải vì gia đình đang sa sút, Lucas đã tống cổ tay nát rượu đó ra khỏi nhà. Phòng của Mustapha thì đỡ hơn, sau một ngày mệt nhọc, anh thợ bánh lại lăn ra ngủ. Thứ âm thanh duy nhất được tạo ra chỉ là tiếng ngáy khò khò không kém bà chủ nhà. Tuy hơi cục mịch, thô kệch nhưng Mustapha vẫn biết ăn ở, thường đem về một ít bánh cho bà Jammaul và cô con gái Aline đang tuổi mộng mơ. Dẫu vậy, trong mắt Lucas, cậu thợ bánh Mustapha chỉ là một thằng con lai thấp kém, dù mang trong mình một nửa dòng máu Pháp cao quý (như ông ta nghĩ).
Với người thanh niên Á Đông tên Nguyễn, Lucas lại không dám coi thường như hai vị khách trọ kia. Nguyễn sinh hoạt có giờ giấc và ý tứ, sáng dậy sớm đi làm, tối về muộn nhưng chưa từng phát ra tiếng động làm phiền đến ai. Trên tay Nguyễn lúc nào cũng mang theo cả đống sách báo. Qua cách nói chuyện, Lucas thấy người thanh niên da vàng này giống một trí thức hơn là một anh thợ thu phóng ảnh (như lời Nguyễn giới thiệu). Điều khiến Lucas không dám coi thường Nguyễn nữa là anh chưa bao giờ chậm tiền nhà. Trong khi Bogy và Mustapha tháng nào cũng khiến ông vã cả bọt mép.
Hôm nay, khu trọ lại ồn ào như mọi khi, nhưng lần này, người gây ầm ĩ lại là ông chủ nhà Lucas. Trớ trêu nữa là, kẻ khiến ông nổi cơn thịnh nộ lại là cậu thợ bánh Mustapha hiền lành.
– Thằng con lai khốn nạn! Sao mày dám làm thế với con gái của tao?
Vừa nói, Lucas vừa túm lấy cổ áo của Mustapha ấn mạnh vào tường khi biết, cô con gái Aline của mình đã trót ăn nằm với cậu thợ bánh và có bầu gần hai tháng. Mustapha hoảng hốt đặt tay lên ngực mà nói:
– Ôi ông ơi! Thề có Đức Mẹ trên cao! Con thương em Aline thật lòng, con muốn được cưới hỏi em ấy đàng hoàng. Xin ông rủ lòng thương cho chúng con đến với nhau. Con hứa sẽ làm việc thật chăm chỉ…
– Câm mồm! – Lucas cắt lời – Không bao giờ tao gả con gái tao cho một thằng con lai thấp hèn như mày. Tao sẽ báo chức trách tống cổ mày về cái xứ bẩn thỉu mà mày đã chui ra…
– Ông thôi đi!
Tiếng gắt của bà Jammaul khiến ông Lucas im bặt, dần buông hai cánh tay ra khỏi ngực áo của Mustapha. Cậu chàng gục xuống, nước mắt nước mũi giàn dụa nhìn Aline cũng đang nức nở trong vòng tay của mẹ.
– Thằng Mustapha sẽ ở lại nhà mình, không đi đâu hết. Nó mà đi, con gái mình ôm cái bụng bầu cho thiên hạ cười vào mặt à?
Lucas lại gắt lên:
– Là bà dung túng cho tụi nó phải không? Bà quên thằng Laure vì ai mà phải bỏ mạng ở Verdun rồi sao?
Nghe đến đó, bà Jammaul đứng bật dậy, mắt ầng ậng, nghẹn ngào nói:
– Đừng nhắc đến thằng Laure nữa! Làm ơn đi Lucas…Làm ơn để thằng bé yên nghỉ đi… Bao năm qua… ông dằn vặt tôi chưa đủ hay sao?
Chưa dứt câu, bà Jammaul ngã nhào xuống, mắt trợn ngược lên, miệng sùi bọt mép, co giật dữ dội. Lucas kinh hãi đỡ lấy vợ rồi hét con gái tìm bác sỹ. Đúng lúc ấy, một bàn tay khác với những ngón tay gầy guộc xuất hiện. Lucas nhận ra dáng người quen thuộc. Mùi dầu khuynh diệp bắt đầu lan khắp phòng. Nguyễn đưa ngón tay cái ấn mạnh vào huyệt “nhân trung” của bà Jammaul cho đến khi hai con mắt thâm quầng hấp háy trở lại.
Trong phút mê man, người đàn bà tội nghiệp không thôi thều thào: “Laure… Laure… Laure…”
3.
– Cám ơn Nguyễn! Không có anh, tôi không biết phải làm sao.
Lucas đẩy tách cà phê về phía ân nhân của mình. Nguyễn gật đầu nhận lấy. Nhìn khuôn mặt rầu rĩ của ông chủ nhà, anh ái ngại cất lời.
– Bác Lucas này! Lúc bác gái mê man, tôi có nghe bác ấy gọi tên ai đó. Hẳn là người rất đặc biệt phải không? Nên bác gái mới xúc động như vậy.
Lucas thở dài.
– Đó là Laure, thằng con trai đầu đã mất của tôi.
Theo lời kể, gia đình ông Lucas trước đây vốn thuộc hàng khá giả. Ông có nhà máy dệt ở ngoại ô, hàng bán rất chạy, nên con cái cũng được ăn học tử tế. Cậu con cả Laure Martin, thông minh, học giỏi, luôn là niềm tự hào của gia đình. Ông kỳ vọng Laure sẽ thi trường ngân hàng hoặc tài chính để kế nghiệp mình. Nhưng cậu lại muốn học trường quân đội vì ngưỡng mộ Napoléon Bonaparte – Hoàng đế vĩ đại của nước Pháp và từng là một sĩ quan pháo binh. Sự bất đồng giữa hai cha con bắt đầu nảy sinh. Những cuộc tranh cãi gay gắt diễn ra nhiều hơn, đặc biệt là trong bữa cơm gia đình. Cuối cùng, dưới sự ủng hộ của mẹ và bất chấp sự phản đối của cha, Laure vẫn thi đậu trường sĩ quan. Dẫu không theo nghiệp của cha, nhưng kết quả học tập xuất sắc vẫn giúp anh có một tương lai hứa hẹn. Lucas cũng dần ủng hộ con trai, nhất là khi được thấy anh mặc quân phục bước tới bục vinh danh sau mỗi học kỳ.
Thế rồi, cuộc chiến tranh thế giới thứ nhất bùng nổ cuốn trôi đi niềm hy vọng của gia đình ông Lucas. Để tranh giành lợi ích, nước Pháp không ngần ngại ném vào lò lửa chiến tranh những người sĩ quan đang còn rất trẻ. Laure bị đẩy đến pháo đài Verdun vào giữa năm 1916. Hai tuần sau đó, một quả đạn pháo của quân Đức dội xuống chiến hào nơi anh đang ẩn nấp. Sau tiếng nổ đinh tai nhức óc, thứ còn sót lại của chàng trai trẻ chỉ là một cánh tay đã dập nát. Tin dữ bay về Paris giữa một chiều mưa não nề. Mất con, Lucas chìm đắm trong men rượu, bỏ bê công việc kinh doanh, rồi gia đình cũng suy bại từ đó.
– Nên bác luôn trách cứ bác gái vì đã ủng hộ con trai học trường quân đội phải không?
Lucas lặng lẽ không đáp, toan lấy chai rượu thì Nguyễn đã ngăn lại:
– Bác không sai khi hướng con cái đến những điều tốt đẹp, bác Jammaul cũng không sai khi ủng hộ con mình theo đuổi ước mơ. Kẻ sai ở đây là bọn cầm quyền của nước Pháp. Vì lòng tham vô đáy, chúng đã nhẫn tâm đẩy những thanh niên người Pháp trong đó có con trai bác và hàng ngàn thanh niên ở An Nam – quê hương tôi làm bia đỡ đạn trên khắp chiến trường châu Âu. Chúng mới là những kẻ đáng hận, những kẻ phải chịu trách nhiệm cho cái chết của cậu Laure chứ không phải là bác Jammaul hiền lành và tội nghiệp.
– Tôi biết… Tôi biết chứ…
Lucas gục xuống bàn. Những giọt lệ đổ dài trên khóe mắt đã chi chít vết chân chim của người đàn ông đứng tuổi. Tiếng khóc vỡ ra sau mấy chục năm gặm nhấm đau thương, tưởng chừng như đã cạn khô trong những đêm dài hoang hoải và đằng đẵng. Nguyễn đưa Lucas về phòng khi trời đã muộn. Bà Jammaul đã ngủ say. Đặt lên trán vợ một nụ hôn, Lucas thanh thản khép mắt. Đó là giấc ngủ yên bình nhất kể từ khi con trai ông ra đi mãi mãi. Trong khi đó, ở ngoài hành lang, Nguyễn vẫn còn đứng một mình. Anh châm điếu thuốc trong sự đăm chiêu về những điều xa xăm đã khiến mình vượt cả trùng dương để có mặt tại đất nước này.
Ở Pháp hay ở Đông Dương cũng đều có những con người đau khổ.
4.
Ánh bình minh ló rạng sau những tấm rèm ố vàng. Cậu thợ bánh Mustapha cứ thấp thỏm ở cầu thang. Nguyễn đi xuống, thấy điệu bộ thậm thà thậm thụt của anh chàng tội nghiệp khi nhìn ông “bố vợ tương lai” đang ở dưới sảnh, không khỏi phì cười và nói:
– Dũng cảm lên!
Nghe thế, Mustapha hít một hơi thật sâu, lấy hết dũng khí bước xuống cầu thang, tay cầm theo một bịch bánh mì đang còn nóng hổi, rón rén đến trước mặt Lucas, lắp bắp:
– Thưa… con có… ít bánh còn nóng, xin… xin biếu mẹ…
Nghe vậy, Lucas trừng mắt:
– Mẹ nào ở đây?
Mustapha mặt cắt không còn giọt máu:
– À là… biếu… biếu bác gái ạ…
Vừa lúc ấy, Nguyễn bước xuống, mỉm cười:
– Thôi mà bác Lucas… tội nghiệp cậu ấy…
Lúc này, khuôn mặt nghiêm nghị của Lucas mới chịu giãn ra, ông nhận lấy bịch bánh rồi đặt lên kệ tủ. Mustapha bẽn lẽn rời đi, không quên đưa ánh mắt biết ơn gửi đến Nguyễn. Ông Lucas ngoài mặt còn hằm hừ chuyện “ăn cơm trước kẻng” nhưng thực tâm đã mở lòng chấp nhận Mustapha. Số phận lấy đi của ông người con trai yêu quý nhưng cũng bù đắp lại cho ông một thiên thần bé nhỏ sắp chào đời. Lucas cũng thấy mình phải thay đổi, không thể chìm đắm mãi trong quá khứ. Từ đó, ông ít uống rượu, ít cau có hơn với Mustapha, lại còn giúp bà Jammaul làm việc nhà, lâu lâu dư được đôi đồng, lại mua thuốc bổ cho con gái dưỡng thai.
Một luồng sinh khí mới thổi qua khu trọ nghèo buồn tẻ trên con phố Compoint. Trừ gã Bogy nát rượu, ai cũng cảm nhận được sự hồi sinh ấy. Cũng từ ngày đó, mỗi buổi sáng, Lucas đều đặt trên bàn một tách cà phê cho Nguyễn. Đồng thời, ông quan sát người thanh niên An Nam nhiều hơn. Với một trạng thái cảm xúc khá lẫn lộn giữa sự biết ơn và lo lắng.
Dạo gần đây, Nguyễn rất hay đưa bạn về phòng. Cũng là người An Nam giống mình. Hôm nay, anh dẫn về năm người thanh niên. Trong căn phòng, họ thảo luận điều gì đó rất sôi nổi bằng thứ tiếng của mình. Đến sẩm tối, những người bạn của Nguyễn mới chịu ra về. Bốn người về trước, còn một người nấn ná hồi lâu mới chịu rời đi.
5.
Người cuối cùng rời phòng của Nguyễn tên là Vọng, gần hai mươi tám tuổi, làm chạy bàn trong một nhà hàng trên phố Mouffetard. Nguyễn gặp Vọng vào một tình cảnh rất đặc biệt. Hôm ấy, xưởng ảnh vắng khách, Nguyễn lững thững trên con đường dẫn đến hồ Daumesnil – hồ nước đẹp như tranh vẽ giữa lòng Paris. Lại đúng mùa thu nước Pháp, sắc vàng trên những chiếc lá vừa mới đổi màu nhuộm rực cả không gian. Người ta nói, mỗi mùa, nước Pháp đều có một vẻ đẹp riêng, thế nhưng, chỉ khi đến mùa thu, vẻ đẹp ngọt ngào, lãng mạn của xứ sở này mới hiện lên rõ nhất. Trên con đường đi bộ trải đầy những chiếc lá vàng, vài cặp tình nhân nắm tay nhau dạo bước đầy hạnh phúc, lại có cặp vợ chồng già ngả đầu vào nhau trên chiếc ghế sẫm màu thời gian, lặng lẽ nhìn những cơn sóng li ti đuổi nhau trên mặt hồ dưới ánh hoàng hôn nhàn nhạt.
Chiến tranh đã tàn phá nước Pháp một cách khủng khiếp, đời sống của mọi tầng lớp trong xã hội bị xáo trộn, nhưng thực tại khốc liệt ấy không thể cướp đi sự lãng mạn trong tâm hồn của người Pháp. Dẫu chỉ là một người khách trọ phương xa, nhưng Nguyễn vẫn cảm nhận được điều ấy trên khuôn mặt của những người Pháp mà anh gặp bên hồ.
Tìm một chỗ vắng, Nguyễn đặt mình trên chiếc ghế gỗ, anh như lạc vào một thế giới khác. Nơi chỉ cách trung tâm Paris hơn mấy chục phút đi bộ, một thế giới không có những xô bồ, hối hả, chỉ có đắm mình vào thiên nhiên. Hòa hợp và trải lòng. Một cơn gió thổi qua cuốn theo một chiếc lá ố vàng đung đưa theo quỹ đạo vô định rồi nhẹ nhàng đáp xuống lòng bàn tay của Nguyễn. Đó là khoảnh khắc bình yên nhất từ khi anh đặt chân đến mảnh đất này.
Mảnh đất của những kẻ thực dân đang giày xéo quê hương anh.
Nguyễn siết chặt chiếc lá. Mùa thu của nước Pháp thật đẹp. Thật lãng mạn. Nhưng anh không thể ngả lòng vào nó. Quê hương anh vẫn đang còn rên xiết. Đồng bào anh vẫn đang còn khổ đau. Không thể! Anh không thể cho phép mình quên đi hiện thực nghiệt ngã ấy.
Một tiếng nước quẫy mạnh khiến người thanh niên da vàng trở về với thực tại. Chiếc lá bị vỡ ra thành từng mảnh dưới những ngón tay khô khốc và chai sạn. Nguyễn quay lại, sau gốc cây cổ thụ hơn chục bước chân, năm người đàn ông Á Đông hiện ra. Một người đang siết chặt chiếc cần câu rồi giật mạnh. Con cá lớn bị kéo lên khỏi mặt nước. Nó cố gắng vùng vẫy hòng níu kéo sự sống mong manh nhưng vô ích. Một bắp tay cuồn cuộn vội vã chụp lấy nó, tháo móc câu và ném thẳng vào chiếc bao chờ sẵn. Đám người tỏ vẻ đắc ý với chiến lợi phẩm vừa mới thu được. Tiếng nói cười của họ khiến Nguyễn nhận ra những người đồng bào.
– Tối nay được một bữa ra trò rồi!
– Cái giống này mà nướng lên thì ngon phải biết!
Đám người đang hý hửng thì một tiếng nói vang lên:
– Các anh đang làm cái gì vậy?
Năm người giật mình quay lại. Nguyễn đã đứng đó từ bao giờ. Mắt anh lăm lăm nhìn vào cái bao đựng cá. Không đợi đám người kịp trả lời, Nguyễn giận dữ nói:
– Các anh muốn người Pháp khinh rẻ người An Nam chúng ta chỉ là giống người mọi rợ, phàm ăn tục uống hay sao?
Một gã đàn ông đỏ mặt bước đến:
– Mày là thằng nào? Đây là việc của bọn tao. Đừng có xía vào.
Nguyễn vẫn không hề run sợ, khẳng khái đáp:
– Chúng ta đều là người An Nam. Dân tộc ta đang bị ngoại bang áp bức. Đồng bào ta đang chết dần chết mòn ở quê hương. Vậy mà các anh có cơ hội đi ra nước ngoài, không chịu học cái hay cái tốt của người ta để về giúp cho dân mình đỡ khổ, lại đi làm mấy chuyện trộm cắp đáng xấu hổ này sao?
Nghe đến đó, gã đàn ông trừng mắt lên, giận dữ lao về phía Nguyễn với một nắm đấm cực mạnh. Bỗng một lực cản vô hình khiến hắn bị khựng lại. Hai cánh tay chắc khỏe của ai đó từ phía sau đã siết chặt lấy gã.
Đó chính là Vọng.
Vừa cố giữ chặt gã đàn ông, Vọng vừa lớn tiếng can ngăn:
– Đủ rồi! Lộn xộn là lên sở Cẩm[2] cả đám luôn đấy!
Vùng vằng một lúc, Vọng mới buông gã kia ra. Hắn hậm hực chỉ tay vào Nguyễn dọa lần sau đừng để thấy mặt rồi cùng cả đám xách bao cá đi. Vọng nhìn Nguyễn một lúc rồi nói:
– Ông cũng về đi. Không có tôi thì lão kia đấm vỡ mặt rồi !
Nguyễn lắc đầu:
– Tôi không sợ! Tôi chỉ buồn mà thôi!
Vọng ngạc nhiên:
– Buồn…?
Nguyễn thở dài:
– Những người An Nam được đi đây đi đó, mở mang đầu óc mà chỉ biết cái lợi trước mắt, thì những người An Nam trong nước bị lũ thực dân Pháp đày đọa, một chữ bẻ đôi cũng không biết, sẽ trông cậy vào ai đây? Dân ta đến bao giờ mới thoát được kiếp ngựa trâu?
Vọng lặng người trước câu nói của Nguyễn. Một người đồng bào xa lạ, chẳng quen biết nhưng có gì đó khiến Vọng bị cuốn hút đến khó tả. Nếu không vì câu nói ấy, Vọng cứ ngỡ đã quên mình là ai mất rồi. Nguyễn buồn bã rời đi, để lại Vọng một mình với cả mớ suy tư cho đến khi đám người í ớ gọi. Mấy tháng sau, trong ngôi nhà số 6 phố Villa De Gobellins ở quận 13 Paris, Nguyễn bất ngờ khi gặp lại Vọng trong tổ chức của những người An Nam yêu nước đang sinh sống ở Pháp. Cả hai chẳng thể ngờ, cuộc gặp gỡ định mệnh bên hồ Daumesnil đã khiến họ trở thành những người đồng chí của nhau, kề vai sát cánh vì khát vọng độc lập, tự do cho quê hương đang bị đọa đày.
6.
Những lời của Vọng khiến cho Nguyễn hiểu rằng anh cần phải hành động dứt khoát. Chiếc va ly được nhét vội vài bộ quần áo, còn lại là sách vở, tài liệu của tổ chức. Mặc dù không quá nặng, nhưng vừa mới trải qua trận ốm liệt khiến cho Nguyễn rất khó nhọc mới đưa được chiếc va li xuống cầu thang. Sau khi vét sạch những đồng cuối cùng, Nguyễn đặt tiền phòng và chìa khóa lại trên bàn cho ông Lucas, bùi ngùi ngắm nhìn khu trọ nghèo lần cuối trước khi rời đi.
– Anh định đi đâu?
Nguyễn giật mình quay lại.
Ông Lucas đã đứng sau cửa lúc nào không hay.
– Cháu Aline sắp sinh rồi phải không bác?
Lucas gật đầu:
– Nghe bác sỹ nói tầm nay mai nữa thôi. Vợ tôi đang ở bệnh viện với con bé. Còn thằng Mustapha phải chờ đóng tiệm mới qua được.
– Cậu Mustapha rất tốt bụng và chăm chỉ. Bác không chọn nhầm con rể đâu. – Nguyễn cười, nhưng vẻ trầm buồn hiện rõ trong đáy mắt – Tiếc là tôi không thể ở lại để chia sẻ niềm vui đón thiên thần nhỏ với cả nhà mình được.
Lucas không tỏ ra ngạc nhiên. Ông chậm rãi tiến về phía Nguyễn, nắm lấy đôi bàn tay và dúi vào mấy tờ tiền khiến Nguyễn không khỏi bất ngờ:
– Người ta không thể theo đuổi lý tưởng với cái bụng đói meo.
– Bác Lucas… Sao tôi có thể cầm tiền của bác?
Nguyễn dứt khoát từ chối nhưng Lucas vẫn kiên quyết không chịu nhận lại. Ông đặt tay lên đôi vai của Nguyễn, chậm rãi từng tiếng một:
– Nguyễn này! Tôi biết anh đang làm gì.
Nghe vậy, Nguyễn sững lại một lúc. Anh chợt hiểu ra, ông chủ nhà Lucas đủ tinh tường để biết Nguyễn không đơn giản đằng sau dáng người mảnh khảnh với đôi mắt sáng rực nhưng ánh nhìn lúc nào cũng vô định và xa xăm. Những chia sẻ về quê hương đang bị khổ đau, những người bạn thường xuyên về phòng, những cuộc tranh luận sôi nổi như chẳng có điểm dừng, những tờ báo với nội dung đòi quyền lợi cho công nhân và thợ thuyền. Từng ấy cũng đủ để Lucas biết được, người thanh niên da vàng thuê trọ của ông đang khao khát điều gì.
– Con trai! – Lucas ôm chầm lấy Nguyễn, xúc động – Xin lỗi vì những gì mà người Pháp thực dân đã làm trên quê hương của anh. Nhưng, những người Pháp chân chính sẽ luôn ủng hộ anh trên con đường giải cứu dân tộc của mình.
– Bác Lucas…
Nguyễn xúc động chưa biết nói sao thì ông Lucas lại tiếp lời:
– Anh phải đi ngay! Dạo gần đây, tôi để ý thấy có một số người lạ cứ quanh quẩn chỗ khu trọ. Tôi đoán là bọn mật thám, có lẽ là chúng nhắm vào anh đấy.
Chưa đợi Nguyễn trả lời, Lucas đã kéo tay anh dẫn ra phía sau khu trọ theo lối bí mật mà chỉ ông biết.
– Đi mau! – Lucas dục.
Nguyễn nhìn quanh rồi đặt vội vào tay Lucas một chai dầu khuynh diệp.
– Bác nhớ cách bấm huyệt mà tôi hướng dẫn rồi chứ?
– Nhớ rồi! Nhớ rồi! Đi mau đi! – Lucas sốt ruột.
Nguyễn gật đầu. Anh mất hút trong màn đêm ngay sau đó. Lucas đứng lặng rất lâu trước khi trở lại phòng. Đúng lúc ấy, Mustapha cũng về đến nhà.
– Chú Nguyễn có ở phòng không ạ? Con có ít bánh cho chú ấy.
Lucas buồn bã lắc đầu:
– Nguyễn đi rồi! Chắc không về nữa đâu.
– Đi đâu ạ?
– Theo đuổi thứ đã khiến cậu ấy vượt cả trùng dương đến đây.
7.
Gần chín giờ tối. Dưới ánh đèn đường vàng nhạt, một bóng người đang vội vã tới bến thuyền. Nguyễn cố bước thật nhanh nhưng đôi chân cứ như buộc chì. Nặng nề và khó nhọc. Dẫu vậy, anh cũng đã đến được nơi cần đến. Sau khi nhận ra người quen, Vọng ra hiệu cho Nguyễn di chuyển về phía chiếc xe ô tô đang đợi sẵn. Bất ngờ, từ trên xe bước xuống một người đàn ông cao lớn trong bộ cảnh phục của Sở Cảnh sát Paris. Đặt điếu thuốc đang hút dở ra khỏi miệng, người đàn ông cất lời:
– Chào ông Nguyễn!
Nguyễn khựng lại ngay sau đó. Ánh sáng yếu ớt của cột đèn đường vẫn đủ cho anh nhận ra, người trước mặt mình là ai.
– Bogy Durand! Là ông ư?
– Bất ngờ chưa dừng lại ở đó đâu! – Bogy vẫy tay.
Một nòng súng lạnh toác chỉa vào đầu của Nguyễn. Vọng – người đồng chí mà anh tin tưởng hiện nguyên hình của một tên phản bội. Hay đúng hơn là một tên Judas phương Đông đã bán linh hồn cho quỷ dữ từ lâu. Bogy Durand tỏ ra vô cùng đắc chí. Ai có thể ngờ rằng, gã thợ máy bê tha, nát rượu đến từ Marseille lại có thể là thanh tra an ninh của Sở Cảnh sát, nắm rõ mọi đường đi nước bước của bất cứ ai giữa lòng Paris. Hắn đã vào vai quá khéo để tiếp cận và theo dõi hoạt động của Nguyễn ở khu nhà trọ của ông Lucas. Giờ đây, khi sân khấu đã hạ màn, hắn thấy cũng đã đến lúc trút vai.
– Nguyễn! Ông đã bị bắt! – Bogy dõng dạc.
Nguyễn vẫn bình thản, đáp:
– Các ông lấy cớ gì để bắt tôi? Tôi đâu chống lại nước Pháp. Luật lệ của nước Pháp đâu cấm người An Nam đòi quyền lợi cho dân tộc mình ngay trên chính quốc và trong sự ôn hòa?
Bogy cười phá lên:
– Rất sắc sảo. Nhưng ông khỏi lo về điều ấy. Trong tối nay, một con thuyền từ sông Seine sẽ chở ông ra cảng. Khoảng một tuần sau, ông sẽ có mặt tại quê hương An Nam. Một bản án tử hình cũng đã chờ sẵn để đưa ông lên máy chém vì tội kích động chống lại chính phủ bảo hộ ở Đông Dương. Chúng tôi không thể giết ông ở đây nhưng ở Đông Dương, việc ấy là hoàn toàn… hợp pháp… hahaha…
Tiếng cười man dại của gã mật vụ khiến Nguyễn cảm thấy ghê tởm. Anh đưa mắt nhìn Vọng. Kẻ mà mấy phút trước, anh còn gọi hắn là đồng chí, còn say sưa nói với hắn về những lý tưởng mà cả đời anh theo đuổi. Vọng không dám nhìn thẳng vào đôi mắt của Nguyễn. Một ngọn lửa đang phừng phực trong đó mà nếu nhìn vào, hắn sẽ bị thiêu đốt thành tro bụi.
Vọng run rẩy.
Khẩu súng trên tay hắn như nặng cả ngàn cân.
Vừa lúc ấy, một chiếc thuyền tấp vào bờ, từ trên thuyền, ba người mặc áo đen, trùm kín mặt nhảy xuống. Chúng bắt lấy Nguyễn, toan đưa xuống thuyền. Lúc này, khẩu súng trên tay của Vọng mới được hạ xuống, như trút đi cho hắn cả khối nặng khủng khiếp. Trước khi xuống thuyền, Nguyễn nhìn Vọng và nói lời sau cuối:
– Khi lìa xa cõi đời, anh muốn linh hồn mình sẽ được về đâu?
Vọng cúi mặt không đáp. Ba gã áo đen đẩy mạnh Nguyễn xuống thuyền. Tiếng động cơ lạch bạch vang lên, để lại phía sau những con sóng nhấp nhô cùng làn khói đen sặc mùi khen khét. Mặt sông đã trở lại như cũ, nhưng những con sóng vẫn không ngừng vỗ trong cõi lòng của Vọng.
Đầu hắn văng vẳng lời của Nguyễn:
“Anh muốn linh hồn mình sẽ được về đâu?”
Bogy Durand không để ý đến sự bất thường của thuộc hạ. Hắn vứt mẩu thuốc đã cháy hết xuống đất, lấy chân dẫm lên, dí qua dí lại, như cách mà người Pháp đang đối xử với những người An Nam tội nghiệp ở Đông Dương xa xôi.
– Tao phải công nhận. Nguyễn là một tên cực kỳ nguy hiểm. Ở cùng khu trọ với hắn một thời gian, tao nhận ra, Nguyễn có một sức lay chuyển ghê gớm với những ai tiếp xúc lâu với hắn. Hắn có thể cảm hóa được lão già Lucas từ một tay nát rượu, gia trưởng, chỉ biết đánh mắng vợ con thành một người biết yêu thương gia đình, thì sau này, hắn cũng có thể cảm hóa được cả dân tộc của hắn, thổi vào bọn chúng ý chí phản kháng chống lại nước Pháp của chúng ta. Mày thấy đúng không?
Vọng không đáp. Hắn nhìn đồng hồ. Như chờ đợi điều gì đó.
– Cũng may tao nghĩ ra cách tóm hắn rồi đưa về Đông Dương xử lý. Vừa giải quyết mối họa cho nền bảo hộ, vừa không để cho đám công nhân, thợ thuyền ở Pháp có cớ làm loạn. Chứ cứ làm theo cách của lão Albert Sarraut [3] thì đến bao giờ mới xong. Tầm một tuần nữa, tàu về đến An Nam, chúng ta sẽ nhận được một khoản hậu tạ kha khá đấy. Mày cũng có phần nhưng phải kín miệng.
Đến lúc này, Vọng mới cất lời:
– Không có con tàu nào cập bến ở An Nam đâu!
Vừa nói, khẩu súng trên tay Vọng đã lăm lăm chỉa về Bogy. Hắn há hốc mồm, giận dữ nói:
– Mày làm gì vậy?
“Đoàng! Đoàng!”
Hai tiếng súng vang lên. Tên trùm mật vụ đổ ập xuống. Máu đỏ xối ra dữ dội. Hai mắt hắn vẫn mở to, lộ rõ vẻ kinh hoàng. Vài tên mật vụ chạy tới, nổ súng xối xả. Vọng gục xuống, miệng thì thầm.
“Nguyễn à! Tôi biết linh hồn mình phải về đâu rồi!”
Vừa lúc đèn đường vụt tắt. Màn đêm chính thức ngự trị cả không gian.
8.
Một ngày trước đó.
“Gửi anh Nguyễn!
Khi anh đọc được lá thư này, có lẽ chúng ta đã âm dương cách biệt.
Nếu không được gặp anh, có lẽ tôi đã quên mất mình cũng là người An Nam, cũng da vàng máu đỏ. Vậy mà tôi lại bán linh hồn cho quỷ, khi bàn tay đã nhuốm không biết bao nhiêu máu đồng bào.
Cõi lòng tôi giằng xé hằng đêm, khi những khuôn mặt bị tôi chỉ điểm cứ hiện lên sau tấm rèm cửa sổ.
Tôi không đủ cam đảm để đối diện với tội lỗi của mình.
Sau khi anh lên thuyền, người của tôi sẽ bí mật đưa anh đến ga xe lửa để tránh bọn mật thám để mắt. Muốn sang Nga lúc này, anh phải đi xe lửa từ Paris đến Berlin. Chỉ có cách đó mới có thể đưa anh đến nơi mình muốn đến, để tiếp tục lý tưởng giải cứu quê hương.
Anh phải sống!
Cả dân tộc bị đọa đày đang dõi theo từng bước chân của anh.
Tôi cũng thế.
Nhưng mà ở một nơi rất xa.
Paris, ngày 12 tháng 6 năm 1923
L.X. Vọng.”
9.
Hai mươi mấy năm trôi qua như chớp mắt, một ngày kia, vẫn ở khu trọ nghèo trong con ngõ Compoint giữa lòng Paris hoa lệ, những người Việt thuê trọ bỗng đồng loạt ra khỏi cửa. Họ rủ nhau tới một sự kiện đặc biệt. Những tiếng người gọi nhau làm ông chủ nhà Lucas Martin tỉnh giấc khi mới ngả lưng được ít phút. Chứng gai cột sống của người già khiến Lucas rất khó khăn trong việc cử động, dẫu vậy, ông vẫn cố nhỏm lên, hỏi:
– Các anh đi đâu thế?
Một người thanh niên hồ hởi đáp:
– Chúng tôi mới nhận được tin từ quê nhà, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã lãnh đạo nhân dân An Nam đứng lên giành độc lập thành công rồi ông Lucas ạ.
– Hồ Chí Minh là ai?
– Đó là lãnh tụ vĩ đại của chúng tôi! Trước đây, Người cũng từng sống và làm việc ở Paris một thời gian. Hôm nay, chúng tôi sẽ tham dự mít tin ủng hộ nước nhà độc lập.
Đoạn, họ vội vã rời đi. Ai nấy đều phấn khích và vui sướng. Câu trả lời khiến Lucas nhớ đến một người. Trong chuỗi ký ức đã đứt đoạn vì tuổi tác, ông vẫn mường tượng ra được khuôn mặt của người đó. Một khuôn mặt gầy gò với đôi mắt sáng nhưng ánh nhìn lúc nào cũng xa xăm.
“Nguyễn à! Có phải anh không? Nếu đúng là thế, hãy nhận lời chúc mừng từ người bạn Pháp nghèo khổ này nhé !”
Với những ngón tay run rẩy, Lucas lấy trong túi áo một chai dầu khuynh diệp, nhỏ những giọt cuối cùng xuống lòng bàn tay, xoa đều rồi bấm mạnh vào huyệt “nhân trung”. Một luồng khí nóng êm dịu phả lên cánh mũi. Ông lão tóc bạc nhẹ nhõm ngả mình xuống chiếc ghế tựa rồi thanh thản trút hơi thở cuối cùng.
Bên ngoài, những người Việt Nam từ các con phố lần lượt đổ ra đường như những con sóng. Nắng vàng phả lên những mái đầu đen nhánh, những đôi vai gầy, những chiếc mũi tẹt.
Hôm nay, Paris rộng lớn mà lại chật với họ.
Nhưng đó cũng là lần đầu tiên trong đời, họ thấy Paris thật đẹp!
[1] Paul Arnoux – Trùm mật thám Pháp ở Đông Dương, sau đó được điều về làm Giám đốc Cơ quan điều tra chính trị của Bộ Thuộc địa, Pháp.
[2] Cách nói của người Việt Nam thời Pháp thuộc đối với từ “Commissariat de Police” tức Sở Cảnh sát.
[3] Albert Sarraut: Bộ trưởng Bộ Thuộc địa Pháp (1920-1924), từng hai lần làm Toàn quyền Đông Dương (các giai đoạn 1911 – 1914 và 1917 – 1919).
N.A.T
